TIÊU CHUẨN NGÀNH 10TCN 554:2002 VỀ QUY PHẠM KHẢO NGHIỆM TÍNH KHÁC BIỆT, TÍNH ĐỒNG NHẤT VÀ TÍNH ỔN ĐỊNH CỦA GIỐNG LÚA DO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN BAN HÀNH

TIÊU CHUẨN NGÀNH

10TCN 554:2002

TIÊU CHUẨN NGÀNH QUI PHẠM KHẢO NGHIỆM TÍNH KHÁC BIỆT, TÍNH ĐỒNG NHẤT VÀ TÍNH ỔN ĐỊNH CỦA GIỐNG LÚA
Procedure to conduct tests for Distinctness, Uniformity and Stability of Rice varieties

1. Đối tượng và phạm vi áp dụng

1.1. Quy phạm này quy định nguyên tắc, nội dung và phương pháp khảo nghiệm tính khác biệt (Distinctness), tính đồng nhất (Uniformity), tính ổn định (Stability)-gọi tắt là khảo nghiệm DUS-của các giống lúa mới, bao gồm giống thuần (true line varieties), các dòng bố mẹ lúa lai và giống lai F1 (hybrid varieties), thuộc loài Oryza sativa Linn..

1.2. Quy phạm này áp dụng cho các giống lúa mới của mọi tổ chức, cá nhân trong và ngoài nước đăng kí khảo nghiệm DUS để bảo hộ quyền tác giả hoặc công nhận giống.

2. Giải thích từ ngữ

Trong quy phạm này các từ ngữ đưới đây được hiểu như sau :

2.1. Giống khảo nghiệm: Là giống lúa mới được đăng kí khảo nghiệm DUS.

2.2. Giống điển hình: Là giống được sử dụng làm chuẩn đối với một trạng thái biểu hiện cụ thể của một tính trạng.

2.3. Giống đối chứng: Là các giống cùng nhóm với giống khảo nghiệm, có nhiều tính trạng tương tự nhất với giống khảo nghiệm.

2.4. Mẫu chuẩn: Là mẫu giống có các tính trạng đặc trưng phù hợp với bản mô tả giống, được cơ quan chuyên môn có thẩm quyền công nhận.

2.5. Tính trạng đặc trưng: Là những tính trạng được di truyền ổn định, ít bị biến đổi bởi tác động của ngoại cảnh, có thể nhận biết và mô tả được một cách chính xác.

2.6. Cây khác dạng: Cây được coi là khác dạng nếu nó khác biệt rõ ràng với giống khảo nghiệm ở một hoặc nhiều tính trạng được sử dụng trong khảo nghiệm DUS.

3- Yêu cầu vật liệu khảo nghiệm

3.1. Giống khảo nghiệm

3.1.1. Khối lượng hạt giống tối thiểu tác giả phải gửi cho cơ quan khảo nghiệm để khảo nghiệm và lưu mẫu là:

+ Giống thuần: 5 kg/1 giống

+ Dòng A, B, R (lai 3 dòng) và dòng TGMS, dòng bố (lai 2 dòng): 2 kg/dòng

+ Giống lai: 5 kg hạt F1/ giống và mỗi dòng bố mẹ 1 kg, nếu cơ quan khảo nghiệm yêu cầu.

3.1.2. Chất lượng hạt giống về tỷ lệ nẩy mầm, độ sạch, độ ẩm tối thiểu phải tương đương cấp xác nhận đối với giống thuần (TCVN 1776-1995) hoặc hạt loại 2 đối với giống lai (10 TCN 311-98)

3.1.3. Để kiểm tra tính đồng nhất, cơ quan khảo nghiệm có thể yêu cầu tác giả gửi thêm mỗi giống 100 bông. Các bông phải điển hình, sạch sâu bệnh, số hạt trên mỗi bông phải đủ theo yêu cầu thí nghiêm hàng-bông.

3.1.4. Mẫu giống gửi khảo nghiệm không được xử lí bằng bất kì hình thức nào, trừ khi cơ quan khảo nghiệm cho phép hoặc yêu cầu.

3.1.5. Thời gian gửi giống: Theo quy định của cơ quan khảo nghiệm.

3.2- Giống đối chứng

3.2.1. Trong bản đăng kí khảo nghiệm (phụ lục 3), tác giả đề xuất các giống đối chứng và nói rõ những tính trạng khác biệt giữa chúng với giống khảo nghiệm. Cơ quan khảo nghiệm xem xét đề xuất của tác giả và quyết định các giống được chọn làm đối chứng.

3.2.2. Giống đối chứng được lấy từ mẫu chuẩn của cơ quan khảo nghiệm. Trường hợp cần thiết cơ quan khảo nghiệm có thể yêu cầu tác giả cung cấp giống đối chứng và tác giả phải chịu trách nhiệm về mẫu giống cung cấp. Khối lượng và chất lượng giống đối chứng như quy định ở mục 3.1.

4- Phân nhóm giống khảo nghiệm

Để thuận tiện cho đánh giá tính khác biệt, các giống khảo nghiệm được phân nhóm như sau:

4.1.Phân nhóm sơ bộ:

(1) Theo các loài phụ: Indica /Japonica/ Javanica

(2) Theo phản ứng của giống với môi trường: Giống cảm ôn/ giống cảm quang

(3) Theo điều kiện canh tác: Lúa cạn/ lúa nước/ lúa nổi

4.2.- Phân nhóm chi tiết: Dựa trên các tính trạng sau đây:

(1) Lá gốc (lá dưới cùng): Mầu sắc của bẹ lá (tính trạng 2)          

(2) Lá: Sắc tố antoxian của tai lá (tính trạng 10)

(3) Thời gian trỗ: (50% số cây trỗ) (tính trạng 22 a, b)

(4) Thân: Chiều cao (không tính bông, trừ lúa nổi) (tính trạng 28)

(5) Hạt gạo lật: Chiều dài (tính trạng 54)

(6) Hạt gạo lật: Mầu sắc (tính trạng 57)

(7) Nội nhũ: Dạng (tính trạng 58)

(8) Hạt gạo lật: Hương thơm (tính trạng 62)

5. Phương pháp bố trí khảo nghiệm

5.1. Thời gian khảo nghiệm: Tối thiểu là 2 vụ, có điều kiện tương tự.

5.2. Số điểm khảo nghiệm: Bố trí tại 1 điểm, nếu có tính trạng không thể quan sát được thì có thể thêm 1 điểm bổ sung.

5.3. Bố trí thí nghiệm: – Ruộng thí nghiệm phải bằng phẳng, đồng đều, sạch cỏ dại, chủ động tưới tiêu.

– Thí nghiệm được bố trí tối thiểu 2 lần nhắc lại.

– Mỗi lần nhắc lại giống khảo nghiệm cấy 10 hàng, mỗi giống đối chứng cấy 3 hàng, liên tiếp nhau, hàng cách hàng 20cm, cây cách cây 15cm, mỗi hàng 50 cây.

– Đối với thí nghiệm hàng-bông đánh giá tính đồng nhất: Chọn ngẫu nhiên 50 bông trong số 100 bông tác giả gửi đến. Mỗi bông cấy 2 hàng (2 lần nhắc lại), hàng cách hàng 20cm, cây cách cây 15cm, mỗi hàng 25 cây.

 – Các thí nghiệm bổ sung có thể được triển khai theo những mục tiêu đặc biệt.

5.4- Các biện pháp kĩ thuật

5.4.1. Tuổi mạ: Cấy mạ dược với tuổi mạ theo nhóm giống như sau:

5.4.2. Các biện pháp kĩ thuật khác áp dụng như Quy phạm khảo nghiệm giá trị sử dụng và canh tác của giống lúa (khảo nghiệm VCU) 10 TCN 558-2002.

6 – Bảng các tính trạng đặc trưng của giống lúa

6.1- Để đánh giá tính khác biệt, tính đồng nhất, tính ổn định phải sử dụng Bảng các tính trạng đặc trưng của giống lúa. Để thuận tiện cho quá trình khảo nghiệm các tính trạng được phân thành 2 nhóm:

– Tính trạng chính (34 tính trạng, in đậm và gạch chân): Là căn cứ chủ yếu để đánh giá tính khác biệt, đồng nhất, ổn định của giống mới.

– Tính trạng bổ sung (28 tính trạng): Các tính trạng bổ sung sẽ được lựa chọn, nếu các tính trạng chính không thể xác định được tính khác biệt của giống mới.

6.2 – Trong Bảng các tính trạng đặc trưng, những tính trạng đánh dấu (*) được sử dụng cho tất cả các giống trong vụ khảo nghiệm và luôn có trong bản mô tả giống, trừ khi trạng thái biểu hiện của tính trạng trước đó hoặc điều kiện môi trường làm cho nó không biểu hiện được. Kí hiệu (+) để đánh dấu các tính trạng được giải thích thêm hoặc minh hoạ ở phụ lục 2.

Các tính trạng được theo dõi vào những giai đoạn sinh trưởng thích hợp của cây. Các giai đoạn sinh trưởng được biểu thị bằng số ở cột thứ 2 của bảng.

7- Phương pháp đánh giá

7.1. Đánh giá tính khác biệt

7.1.1. Tất cả các quan sát để đánh giá tính khác biệt và tính ổn định phải được tiến hành trên các cây riêng biệt hoặc được đo đếm ít nhất trên 20 cây chọn ngẫu nhiên hoặc các bộ phận của 20 cây đó.

Các quan sát đánh giá các tính trạng của lá được tiến hành trên lá giáp lá đòng (nếu không có chỉ dẫn khác).

7.1.2. Tính khác biệt được xác định bởi sự khác nhau của từng tính trạng đặc trưng giữa giống khảo nghiệm và giống đối chứng.

– Đối với các tính trạng định tính (quan sát, thử nếm): Giống khảo nghiệm và giống đối chứng được coi là khác biệt, nếu ở tính trạng cụ thể chúng biểu hiện ở 2 trạng thái khác nhau một cách rõ ràng và chắc chắn.

– Đối với các tính trạng định lượng (đo đếm): Sự khác biệt có ý nghĩa giữa giống khảo nghiệm và giống đối chứng dựa trên giá trị LSD ở xác xuất tin cậy tối thiểu 95%.

7.2. Đánh giá tính đồng nhất

7.2.1. Phương pháp chủ yếu đánh giá tính đồng nhất của giống khảo nghiệm là căn cứ vào tỷ lệ cây khác dạng của tất cả cây trên ô thí nghiệm.

áp dụng quần thể chuẩn với tỷ lệ cây khác dạng tối đa là 0,1% (đối với giống thuần, dòng bất dục, dòng duy trì, dòng phục hồi) và 2% (đối với giống lai F1) ở xác xuất tin cậy tối thiểu 95%. Nếu số cây quan sát là 1000 (cả 2 lần nhắc), số cây khác dạng tối đa cho phép là:

– Giống thuần, dòng bất dục, dòng duy trì, dòng phục hồi: 3 cây

– Giống lai: 27 cây

7.2.2. Tính đồng nhất còn được đánh giá thông qua so sánh hệ số biến động (CV%) của tính trạng giữa giống khảo nghiệm và giống đối chứng. Nếu giá trị CV% của giống khảo nghiệm tương đương hoặc thấp hơn của giống đối chứng thì có thể coi giống khảo nghiệm là đồng nhất.

7.2.3. Đánh giá tính đồng nhất qua thí nghiệm hàng-bông: giống được coi là đồng nhất khi số hàng-bông có cây khác dạng không vượt quá 2 trong tổng số 50 hàng-bông.

7.3. Đánh giá tính ổn định

Tính ổn định của giống được đánh giá gián tiếp thông qua đánh giá tính khác biệt và tính đồng nhất. Nếu số liệu các vụ khảo nghiệm giống nhau hoặc khác nhau không có ý nghĩa ở xác xuất tin cậy tối thiểu 95% thì có thể coi giống đó ổn định.

Để đánh giá chính xác tính ổn định của giống, vụ thứ hai phải bố trí thí nghiệm gieo trồng bằng giống được nhân từ giống ban đầu của tác giả gửi cho cơ quan khảo nghiệm.

7.4. Phương pháp chi tiết đánh giá tính khác biệt, tính đồng nhất, tính ổn định áp dụng theo hướng dẫn chung về khảo nghiệm DUS (UPOV-TG/1/3) và các tài liệu liên quan khác của Hiệp hội quốc tế bảo hộ giống cây trồng mới (UPOV).

7.5. Để hạn chế sai số, các vụ khảo nghiệm cần do một cán bộ (hoặc nhóm cán bộ) theo dõi đánh giá và ghi chép kết quả.

8. Tổng kết và công bố kết quả khảo nghiệm

Cơ quan khảo nghiệm phải hoàn thành báo cáo kết quả khảo nghiệm DUS chậm nhất không quá 60 ngày sau khi kết thúc thí nghiệm.

Cơ quan khảo nghiệm thông báo kết quả khảo nghiệm cho các tổ chức, cá nhân có giống khảo nghiệm và báo cáo cho Hội đồng Khoa học công nghệ Bộ để xét công nhận giống hoặc Văn phòng bảo hộ giống cây trồng mới để xét bảo hộ quyền tác giả.

Bảng các tính trạng đặc trưng của giống lúa

PHỤ LỤC I

MÔ TẢ CÁC GIAI ĐOẠN SINH TRƯỞNG CỦA CÂY LÚA

 Nhổ cấy

T1         Nhổ mạ

T2         –

T3         Ra rễ

T4         –

T5         –

T6         –

T7         Hồi phục của cây con

T8         –                     

T9 Sinh trưởng dinh dưỡng

PHỤ LỤC II

GIẢI THÍCH VÀ MINH HOẠ MỘT SỐ TÍNH TRẠNG

A. Giải thích một số tính trạng

– Tính trạng 17 (chiều dài phiến lá): Đo từ gối lá đến đỉnh của lá giáp lá đòng.

– Tính trạng 18 (chiều rộng phiến lá): Đo ở vị trí to nhất của phiến lá giáp lá đòng.

– Tính trạng 19 a, b (trạng thái lá đòng): Đo giữa góc lá đòng và trục bông chính.

– Tính trạng 26 ( mầu sắc vòi nhuỵ): Dùng kính lúp quan sát lúc hoa nở (giữa 9 giờ sáng và 2 giờ chiều).

– Tính trạng 27 (đường kính thân): Đo ở lóng thấp nhất.

– Tính trạng 28 (chiều dài thân): Đo từ mặt đất đến cổ bông, riêng lúa nổi đo đến đỉnh bông.

– Tính trạng 37 (mức độ rụng hạt): Giữ chặt và vuốt tay dọc bông, tính số hạt và hạt bị rụng.

– Tính trạng 45 (thời gian chín, giống cảm ôn): Từ gieo đến khi có 85 % số hạt chín.

– Tính trạng 46 (độ tàn của lá): Quan sát các lá dưới lá đòng ở thời điểm thu hoạch; (3) các lá đã chết; (5) có 1 lá còn xanh; (7) có 2 hoặc nhiều hơn lá còn xanh.

– Tính trạng 47 (chiều dài mày hạt): Đo một trong số 2 mày hạt.

– Tính trạng 52 + 53 (phản ứng với phenol): Cho 10 hạt vào đĩa petri đường kính 5cm, nhỏ 5ml phenol 1,5%, đậy nắp lại và để ở nhiệt độ trong phòng trong một ngày.

Các bước phân hoá (xem hình vẽ) :

 + Bước 1: còn 3,5-3,1 lá; đỉnh sinh trưởng còn lại rất nhỏ và hình thành u tròn như giọt nước có ngấn lá bao xuất hiện.

 + Bước 2: còn 3-2,5 lá; phân hoá gié sơ cấp, đầu u to khoảng 0,5mm, đầu u lơ thơ có lông trắng.

+ Bước 3: còn 2,4-1,9 lá; phân hoá gié thứ cấp và hoa. U lớn 1-2mm, đầu u lông trắng mọc thành túm.

 + Bước 4: còn 1,8-1,4 lá; hình thành nhị đực và nhị cái, đòng non dài 2-15mm trông như “cứt gián”.

 + Bước 5: còn 1,3-0,8 lá; hình thành tế bào mẹ hạt phấn, đòng non dài 15-50mm.

 + Bước 6: còn 0,7-0,2 lá; tế bào mẹ hạt phấn phân bào giảm nhiễm, từ đòng non dài khoảng 5cm đến xuất hiện gối lá đòng.

 + Bước 7: Tích luỹ chất trong hạt phấn, đòng bắt đầu vươn khỏi bẹ lá đến gần trỗ

 + Bước 8: Hoàn thành hạt phấn, bông lúa dài hết cỡ, đòng to, bẹ lá đòng căng ra.

 + Bước 9: Hoa hoàn chỉnh, bắt đầu trỗ.

+ Bước 10: Nở hoa.

PHỤ LỤC III

BẢN ĐĂNG KÍ KHẢO NGHIỆM DUS GIỐNG LÚA

1. Loài: Oryza sativa L.

– Indica /Japonica/ Javanica

– Lúa cạn/lúa nước/ lúa nổi

– Lúa cảm ôn/ lúa cảm quang

– Lúa tẻ/ lúa nếp

 ( gạch bỏ những từ không phù hợp )

2. Tên giống:

3. Tên, địa chỉ tổ chức cá nhân đăng kí khảo nghiệm

– Tên tổ chức:

– Họ tên cá nhân:

– Địa chỉ:

– Điện thoại:

Fax:

E-mail:

4. Họ và tên, địa chỉ tác giả giống

 1.

 2.

 3.

5. Nguồn gốc giống, phương pháp chọn tạo

5.1- Vật liệu

– Tên giống bố mẹ (kể cả dòng phục hồi, dòng duy trì…)

 – Nguồn gốc vật liệu:

5.2- Phương pháp

 – Công thức lai:

 – Xử lí đột biến:

 – Phương pháp khác:

5.3 – Thời gian và địa điểm: năm/vụ, địa điểm

6. – Giống đã được bảo hộ hoặc công nhận ở nước ngoài

1. Nước              ngày tháng năm

2. Nước                     ngày tháng năm

7. Các đặc điểm chính của giống

(*) Đánh dấu (+) hoặc điền số liệu cụ thể vào ô trống cho phù hợp với trạng thái biểu hiện của giống.

8. Các giống đối chứng với giống của tác giả:

– Tên giống Những tính trạng khác biệt

9. Những thông tin có liên quan khác

9.1. Chống chịu sâu bệnh:

9.2. Các yêu cầu đặc biệt về môi trường để khảo nghiệm giống:

9.3. Những thông tin khác: